Phân biệt hiệu chuẩn và kiểm định thiết bị đo lường trong công nghiệp

Trong hoạt động sản xuất, kiểm tra chất lượng và quản lý kỹ thuật, hai khái niệm “hiệu chuẩn” và “kiểm định” thường được nhắc đến như những bước quan trọng để đảm bảo độ chính xác, an toàn và phù hợp tiêu chuẩn kỹ thuật. Mặc dù có điểm chung về bản chất đo lường, nhưng hiệu chuẩn và kiểm định lại có mục đích, quy trình và giá trị pháp lý khác nhau. Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về sự khác biệt và vai trò của hai hoạt động này.

Hiệu chuẩn là gì?

Theo Luật Đo lường số 04/2011/QH13, hiệu chuẩn là hoạt động xác định mối quan hệ giữa phương tiện đo và chuẩn đo lường nhằm đánh giá sai số và các đặc trưng kỹ thuật liên quan. Hoạt động này giúp thiết bị đo hoạt động chính xác, duy trì sự ổn định và độ tin cậy trong suốt quá trình sử dụng.

Trong hiệu chuẩn, thiết bị đo sẽ được so sánh với chuẩn đo lường đã biết để xác định sai số, từ đó đưa ra giá trị hiệu chỉnh phù hợp. Kết quả hiệu chuẩn sẽ đi kèm với Giấy chứng nhận hiệu chuẩn và tem dán trên thiết bị.

Lý do cần hiệu chuẩn thiết bị đo lường

• Kiểm soát sai số phát sinh trong quá trình sử dụng do lão hóa linh kiện, môi trường làm việc thay đổi
• Duy trì độ tin cậy và chính xác của kết quả đo
• Hỗ trợ truy xuất nguồn gốc đo lường
• Giảm thiểu rủi ro và tổn thất do dữ liệu sai lệch

Những thiết bị cần hiệu chuẩn bao gồm:

• Thiết bị đo chiều dài, khối lượng, nhiệt độ, áp suất, điện, độ cứng, lưu lượng…
• Thiết bị có công bố độ chính xác kỹ thuật trong sản xuất hoặc kiểm nghiệm

Chu kỳ hiệu chuẩn phụ thuộc vào:

• Loại thiết bị đo và khuyến nghị của nhà sản xuất
• Điều kiện sử dụng, bảo quản và tần suất sử dụng
• Lịch sử sai lệch và kết quả hiệu chuẩn trước đó
• Yêu cầu kỹ thuật và độ chính xác cần đạt

Kiểm định là gì?

Kiểm định là quá trình đánh giá và xác nhận thiết bị có đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật trong quy chuẩn kỹ thuật quốc gia. Đây là hoạt động mang tính pháp lý và bắt buộc với các loại thiết bị thuộc danh mục kiểm định an toàn hoặc đo lường bắt buộc.

Mục đích của kiểm định:

• Đảm bảo thiết bị an toàn khi vận hành
• Đáp ứng các quy định pháp luật và tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia
• Phòng tránh tai nạn lao động, hư hỏng và thiệt hại trong sản xuất

Quy trình kiểm định gồm:

• Kiểm tra hồ sơ và lý lịch thiết bị
• Đánh giá kỹ thuật bên ngoài
• Thử không tải và vận hành thử nghiệm
• Ghi nhận và xử lý kết quả kiểm định

Một số thiết bị bắt buộc kiểm định:

• Theo thông tư 36/2019/TT-BLĐTBXH: nồi hơi, bình áp lực, thang máy, xe nâng, cẩu trục, v.v.
• Theo thông tư 33/2015/TT-BCT: máy biến áp, cầu dao cách ly, van chống sét, v.v.
• Theo thông tư 23/2013/TT-BKHCN: thiết bị đo lường nhóm 2 như cân điện tử, thiết bị đo áp suất, lưu lượng, nhiệt độ

Sự khác biệt giữa hiệu chuẩn và kiểm định

Hiệu chuẩn và kiểm định đều là quá trình so sánh với chuẩn đo lường để đánh giá thiết bị, tuy nhiên chúng khác biệt ở các điểm chính sau:

• Tính pháp lý: Hiệu chuẩn thường mang tính tự nguyện, kiểm định là bắt buộc theo quy định nhà nước
• Mục tiêu: Hiệu chuẩn nhằm kiểm soát độ chính xác, kiểm định nhằm đảm bảo an toàn và phù hợp quy chuẩn kỹ thuật
• Cơ quan thực hiện: Hiệu chuẩn do phòng hiệu chuẩn được công nhận thực hiện, kiểm định do tổ chức được chỉ định bởi Tổng cục Đo lường chất lượng
• Kết quả: Hiệu chuẩn cấp Giấy chứng nhận hiệu chuẩn, kiểm định cấp Biên bản kiểm định đạt hoặc không đạt

Tầm quan trọng trong hoạt động công nghiệp

Cả hai hoạt động hiệu chuẩn và kiểm định đều đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo chất lượng, an toàn lao động và tuân thủ pháp luật. Doanh nghiệp cần xác định đúng thời điểm cần kiểm định và hiệu chuẩn để bảo vệ tài sản, con người và duy trì uy tín trong hoạt động sản xuất kinh doanh.